Bakı. TurkicWorld / Arab.AZ
Bəşər Əsədin Dəməşqdən qaçması və onun rejiminin açıq-aşkar sona çatması İran İslam Respublikası üçün böyük uğursuzluqdur.
Buna İsrailin İranın hava hücumundan müdafiəsini zəiflətməsini, Livanda Hizbullahı məğlubiyyətə uğratmasını, iranlıların rəhbərlik etdikləri şəxslərin səriştəsindən uzun müddətdir narazılıqlarını və Donald Trampın tezliklə Ağ Evə qayıtmasını da əlavə edin və məsələ tam aydın olacaq. İran iddia edirdi ki, Suriya İslam müqavimətinin ( əslində fars imperialist maraqlarının) ayrılmaz hissəsidir və İsrail ilə mübarizədə önəmli ölkədir. Lakin İsrail və Suriya arasında sülh sazişinin bağlanması üçün 2010-cu ilin payızında güclənən vasitəçilik çərçivəsində İsrail Suriyanın İran, “Hizbullah” və HƏMAS-la hərbi əlaqələrinə son qoymaq şərti ilə işğal olunmuş Suriya ərazilərini tərk etməyə hazır olduğunu bildirib.
Əsəd o zaman – 28 fevral 2011-ci ildə gizli də olsa bunu edəcəyinə söz vermişdi. Bununla yanaşı Əsəd bəzi qərb siyasi dairələrinə Suriya İsraillə sülh müqaviləsi bağlayacağı təqdirdə İranla və onun bütün müttəfiqləri ilə əlaqələri kəsəcəyini qeyd etmişdi.Hətta bu məlumatlar İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahuya məruzə edildikdə, o, müqaviləyə mümkün qədər tez keçmək üçün yaşıl işıq yandırdı. Lakin martın ortalarında Əsəd polis zorakılığına və qanunsuz həbslərə etiraz edən dinc suriyalı nümayişçilərə qarşı ölümcül güc tətbiqinə icazə verərək bu prosesi dayandırdı.
Diplomatiya və barışıq yerinə zorakılığı seçən Əsəd Colanı da İsrailə verdi və Suriyanı İran və Hizbullaha tabe etdi.
2013-cü ildə İran Hizbullaha Quseyrdəki rejim qüvvələri adından qətiyyətlə müdaxilə etməyi əmr etdi. 2015-ci ildə İran Rusiyanı Əsədin adından hava qüvvələri ilə müdaxilə etməyə razı salmışdı. Zaman keçdikcə İran Suriyada Əsəd ordusuna dəstək olaraq İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanlığı altında əksəriyyəti şiə olan xarici döyüşçü dəstələri yaratdı.
Amma bu il noyabrın 27-də “Heyat Təhrir əş-Şam” hücumuna başlayanda İran Rusiya ilə birlikdə Əsədi xilas edə bilmədi. Hizbullahın Livandakı məğlubiyyətindən və İsrailin zərbələri nəticəsində İranın (səmərəsiz) Rusiya hava hücumundan müdafiə sistemini itirməsindən istifadə edən “Heyat Təhrir əl-Şam” Hələbə qədər uzanmaq üçün Suriyanın şimal-qərbində yerli hakimiyyətini genişləndirmək qərarına gəlib. Onlar bunu demək olar ki, çətinlik çəkmədən etdilər və Hələbi ələ keçirdikləri zaman təəccüblü bir şey gördülər: Əsəd rejimi qüvvələri sadəcə olaraq yoxa çıxırdı, həm Həma, həm də Humsda bu hadisə təkrarlanırdı. Dəməşqin qapıları onların üzünə açıldı və heç kim yolu kəsmədi.
Təbii ki, Tehran və Moskva Əsədi xilas etmək istəyirdi. Suriya İranı onun hegemon ambisiyalarının baş tacı olan Hizbullahla birləşdirən mühüm quru bağıdır. Tehran bilir ki, Əsəddən başqa heç kim Suriyanı ona və onun Livan agentlərinə tabe edə bilməz. Rusiya prezidenti Vladimir Putinə gəlincə, Suriya Aralıq dənizində sadəcə hərbi baza deyil. Bu, onun rus xalqına Rusiyanın guya böyük dövlət statusuna qayıtmasının “sübutudur”.
Amma İran və Rusiya Suriya ordusuna dəstək vermək istəyəndə əllərində qaçan Əsəd ordusunun hərbi botları qaldı. Cinayət, korrupsiya, oğurluq və amfetamin istehsalı ilə dolu illərin döyüş fəaliyyətsizliyi Suriya ordusunu yormuş, mənəviyyatını aşağı salmış və döyüşə yararsız hala salmışdır. Rusiya bilirdi ki, taktiki hava qüvvələri üsyançıları dayandırmaq üçün kifayət etməyəcək. Üstəlik, rus pilotları illərlə Suriyada müdafiəsiz mülki insanları hədəf alaraq tibb müəssisələrinin məhv edilməsi ilə məşğul idilər.
İran da bilir ki, onun köməkçi silahlıları kifayət etməyəcək. Hizbullah qüvvələri 2013-cü ildə Suriya üsyançıları üzərində qələbə qazandıqları yer olan Qusayr vasitəsilə Suriyanı tərk ediblər. Əsədə dəstək adı altında sünni ovuna gələn Hizbullah gəldikləri kimi geri qayıtdılar.
Şübhəsiz ki, Suriyada olan azlıqlar bundan sonra nələrin baş verə biləcəyindən qorxurlar. Lakin İranın Suriyadakı məğlubiyyətini daimi məğlubiyyətə çevirmək üçün milli birliyə yaxınlaşan nəsə lazımdır və məzhəbçilik gündəmləri güdülsə, insan haqları pozulsa, birlik əldə edilməyəcək.
Vaşinqton, Ankara və digər ölkələr “Heyat Təhrir əş-Şam”ın davranışını düzgün istiqamətlərdə dəyişdirmək üçün şərti olaraq qəbul edə bilər.
Tehran onilliklərdir ki, Amerikanın regional müharibənin başlanması qorxusuna məqsədlərinə çatır. 1983-cü ildə Tehran Amerikanın Beyrutdakı səfirliyinə və Livandakı Amerika sülhməramlı qüvvələrinin qərargahına hücumları təşkil edib və nəticədə Livanda 241 amerikalı həlak olub.
Gələn Tramp administrasiyası İrana qarşı müharibə aparmaq üçün bəhanə axtarmayacaq. Əksinə, Tehranla güclü, uzunmüddətli və yoxlanıla bilən nüvə razılaşması müqabilində ABŞ-ın İrana qarşı bütün iqtisadi sanksiyalarını ləğv edəcək.
İranın hegemon avantüralarına son qoyduğunu göstərən konkret İran tədbirləri ilə razılaşmaya açıq olacaq. Lakin Tehran bütün illüziyalardan əl çəkməlidir, əks halda Tramp “maksimum təzyiq” tətbiq etmək siyasətinə qayıdacaq,
Qəddarlıq, korrupsiya və səriştəsizlik Suriyada Əsəd hakimiyyətinin xüsusiyyətləri olduğu kimi İranda idarəetmənin xüsusiyyətləridir
