Bakı, TurkicWorld
Tam adı Əli Adnan Ertekin Menderes olan Adnan Menderes, 1950–1960-cı illərdə Türkiyə Cümhuriyyətinin Baş naziri kimi fəaliyyət göstərmiş, İstiqlal medalı sahibi, tanınmış türk siyasətçisi, dövlət xadimi və hüquqşünasdır.
Uşaqlıq və təhsil illəri
Adnan Menderes 1899-cu ildə Türkiyənin Aydın şəhərində anadan olub. Atası İzmirli Katipzadə İbrahim Ethem bəy, anası isə Aydınlı Hacı Alipaşazadələrdən Tevfika xanım olub. Gənc yaşlarında valideynlərini itirib.
O, ibtidai təhsilini İzmir İttihat və Terakki Məktəbində almış, daha sonra İzmir Amerikan Kollecində təhsilini davam etdirib. 1931-ci ildə Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CHP) Aydın millət vəkili seçildikdən sonra Ankara Hüquq Fakültəsinə daxil olub və 1935-ci ildə hüquq diplomunu alıb.
Hərbi xidmət və İstiqlal müharibəsində iştirakı
Menderes ehtiyat zabit kimi yetişdirilib, lakin malyariya xəstəliyi səbəbilə Birinci Dünya Müharibəsində iştirak edə bilməyib. Buna baxmayaraq, Qurtuluş Müharibəsində göstərdiyi xidmətlərinə görə “İstiqlal medalı” ilə təltif olunub.
Şəxsi həyatı
1929-cu ildə İzmirin tanınmış ailələrindən olan Övliyazadə Fatma Berin xanımla ailə həyatı qurub, bu evlilikdən Yüksel, Mutlu və Aydın adlı üç oğlu dünyaya gəlib.
Siyasi fəaliyyəti
1930-cu ildə qısa müddət Azad Respublika Partiyasında fəaliyyət göstərən Menderes, partiyanın bağlanmasından sonra Cümhuriyyət Xalq Partiyasına (CHP) keçmiş və 1931-ci ildə bu partiyadan Aydın millət vəkili seçilib. 1945-ci ilə qədər Türkiyə Böyük Millət Məclisində komissiya müxbiri kimi çalışıb, Saracoğlu Hökumətinin təqdim etdiyi “Torpaq Qanunu” layihəsini tənqid edərək istefa verib.
1946-cı ildə Demokrat Partiyanın (DP) qurucularından biri kimi siyasi arenaya yenidən daxil olub və həmin il keçirilən seçkilərdə Kütahya millət vəkili seçilib.
Baş nazirlik dövrü (1950–1960)
1950-ci il mayın 14-də keçirilən ümumi seçkilərdə Demokrat Partiyası 53,5 faiz səslə qalib gələrək iqtidara gəlib və Adnan Menderes Türkiyə Cümhuriyyətinin Baş naziri olub. O, 22 may 1950-ci ildən 27 may 1960-cı il hərbi çevrilişinə qədər bu vəzifəni icra edib və bu müddət ərzində 5 hökumət formalaşdırıb.
Menderesin rəhbərliyi ilə Türkiyədə nəqliyyat, enerji, təhsil, səhiyyə, bank və sığorta sahələrində mühüm islahatlar həyata keçirilib. Kənd təsərrüfatı sahəsi inkişaf etdirilib, yollar və infrastruktur genişləndirilib. Xarici siyasətdə isə Türkiyə ABŞ və NATO ilə yaxınlaşaraq Qərblə inteqrasiya yolunda irəliləyib.
Çevriliş və edam
27 may 1960-cı il tarixində hərbi çevriliş nəticəsində Demokrat Partiyası iqtidardan uzaqlaşdırılıb, Menderes və bir sıra hökumət üzvləri həbs olunub. 1961-ci ilin sentyabrında qurulan hərbi tribunal onu “Konstitusiyanı pozmaq” və digər ittihamlarla ölüm cəzasına məhkum edib. Menderes 1961-ci il sentyabrın 17-də edam olunub.
Reabilitasiya və xatirəsi
1990-cı ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən qəbul edilən qanunla Adnan Menderes və onunla birlikdə edam edilən iki nazir – Fatin Rüştü Zorlu və Həsən Polatkan rəsmi olaraq reabilitasiya olunub, onların adları təmizə çıxarılıb. Onun xatirəsinə İstanbulda Adnan Menderes Hava Limanı və müxtəlif təhsil müəssisələri adlandırılıb.
