BAKI,TurkicWorld,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Palmira yaxınlığında Suriya təhlükəsizlik qüvvələri ilə ABŞ hərbçilərinin birgə patruluna qarşı törədilmiş ölümcül terror hücumu həm ərəb dünyasında kəskin qınaq doğurub, həm də Dəməşq ilə Vaşinqton arasında formalaşmaqda olan təhlükəsizlik əməkdaşlığının strateji əhəmiyyətini ön plana çıxarıb.
Hücum şənbə günü Suriyanın mərkəzində, Homs əyalətinin kənd ərazilərində yerləşən Palmira yaxınlığında baş verib. UNESCO-nun Ümumdünya İrsi siyahısına daxil edilən bu ərazi 2015–2017-ci illərdə iki dəfə İŞİD-in nəzarətində olub və həmin dövrdə mədəni irsin sistemli şəkildə məhv edilməsi, kütləvi edamlar və mülki əhaliyə qarşı ağır repressiyalarla yadda qalıb.
Rəsmi məlumatlara görə, silahlı şəxs birgə patrula atəş açaraq iki ABŞ hərbçisini və bir mülki tərcüməçini öldürüb, üç ABŞ əsgərini və iki suriyalı təhlükəsizlik əməkdaşını yaralayıb. ABŞ Mərkəzi Komandanlığı hücumçunun İŞİD üzvü olduğunu və hadisə yerində zərərsizləşdirildiyini açıqlayıb.
Suriyanın xarici işlər naziri Əsəd əl-Şeybani hücumu “birgə antiterror missiyasına qarşı terror aktı” adlandıraraq həlak olanların ailələrinə və ABŞ tərəfinə başsağlığı verib. Suriyanın Daxili İşlər Nazirliyi isə hücumçunun təhlükəsizlik strukturlarında xidmət etmiş, radikal baxışlarına görə xidmətdən uzaqlaşdırılması nəzərdə tutulan şəxs olduğunu bildirib.
ABŞ Prezidenti Donald Tramp hadisəyə sərt reaksiya verərək hücumu Dəməşqin tam nəzarətində olmayan ərazidə törədilmiş İŞİD hücumu kimi qiymətləndirib və cavab tədbirlərinin görüləcəyini bəyan edib.
Struktur risklər və keçid dövrünün problemləri
Ekspertlər bildirir ki, Palmira hücumu ani uğursuzluqdan daha çox uzunmüddətli struktur risklərin üzə çıxmasıdır. Onların fikrincə, bu risklər keçmiş idarəetmə mirası, uzun illər davam edən münaqişə və təhlükəsizlik institutlarının sürətlə bərpası fonunda formalaşıb.
Ekspertlər vurğulayır ki, müharibədən çıxmış ölkələrdə təhlükəsizlik aparatının qısa müddətdə yenidən qurulması qaçılmaz olaraq nəzarət boşluqları yaradır. Bu isə xüsusilə geniş, seyrək məskunlaşmış və nəzarəti çətin olan mərkəzi bölgələrdə radikal qruplar üçün imkanlar açır.
Bununla yanaşı, analitik qiymətləndirmələrə görə, hadisə ABŞ–Suriya əməkdaşlığını zəiflətməkdən daha çox, onu dərinləşdirmək potensialına malikdir. Ekspertlərin fikrincə, Vaşinqton bu hücumu sistemli təhlükəsizlik çatışmazlığı kimi deyil, keçid dövrünün riski kimi qiymətləndirir.
Ekspertlər hesab edirlər ki, Palmira hadisəsi təhlükəsizliklə sosial-iqtisadi bərpa arasında ayrılmaz əlaqəni bir daha nümayiş etdirir. Mərkəzi Suriya əraziləri, xüsusilə Palmira ətrafından Fərat vadisinə qədər uzanan geniş zonalar hələ də İŞİD qalıqları üçün əlverişli mühit olaraq qalır.
Bildirilir ki, bəzi silahlılar vaxtilə ölkənin şimal-şərqindəki həbsxana və düşərgələrdən qaçaraq hazırda nisbətən sərbəst hərəkət edirlər. Bu amil təhlükəsizlik risklərini daha da artırır.
Ekspertlərin qənaətinə görə, İŞİD-in tam zərərsizləşdirilməsi olmadan davamlı inkişafdan danışmaq mümkün deyil. Məhz bu yanaşma Suriyanın İŞİD-ə qarşı beynəlxalq koalisiyaya qoşulmasının əsas səbəblərindən biri kimi qiymətləndirilir.
Suriyanın müvəqqəti prezidenti Əhməd əl-Şaraanın noyabrın 10-da Vaşinqtona səfəri zamanı ölkənin İŞİD-ə qarşı Qlobal Koalisiyaya qoşulması ABŞ–Suriya münasibətlərində yeni mərhələnin başlanğıcı hesab olunur. Ekspertlər Palmira hücumunu bu əməkdaşlığın institusional çərçivəyə salınıb-salınmayacağının ciddi sınağı kimi dəyərləndirirlər.
Məlumatlara görə, 2024-cü ildə İŞİD Suriyada azı 660 hücum həyata keçirib. Buna cavab olaraq, Suriyanın Daxili İşlər Nazirliyi ölkə üzrə onlarla antiterror əməliyyatı keçirildiyini, silahlı qrupların üzvlərinin saxlanıldığını və silah-sursatın müsadirə edildiyini açıqlayıb.
Palmira hadisəsi ABŞ-ın Suriya siyasətində müşahidə olunan yenidən qiymətləndirmə fonunda baş verib. Sanksiyaların qismən yumşaldılması və Suriyanın beynəlxalq mexanizmlərə tədricən inteqrasiyası bu prosesin tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilir.
Ekspertlərin ümumi qənaətinə görə, ABŞ ilə Suriya arasında antiterror koordinasiyası artıq taktiki seçim deyil, regional sabitlik üçün strateji zərurətə çevrilib.
