BAKI, TurkicWord
Osmanlı tarixinin ən mühüm və eyni zamanda ən mübahisəli simalarından biri olan Ənvər Paşa (tam adı İsmayıl Ənvər), 1881-ci ilin 23 noyabrında İstanbulda dünyaya gəlib. Hərbi təhsili və Balkanlardakı fəaliyyəti onu gənc yaşlarından milliyyətçi ideallara bağladı və siyasi-hərbi yüksəlişini sürətləndirdi. Osmanlı İmperiyasının son illərində həm siyasətdə, həm orduda, həm də ideoloji platformalarda baş rol oynayan bu şəxsiyyətin həyatı, faciəvi bir şəkildə Orta Asiyada – Türküstan uğrunda döyüşdə sona çatdı.
Ənvər Paşa Osmanlı ordusunda sürətlə yüksəldi və Balkan qruplaşmalarına qarşı döyüşlərdə iştirak etdi. 1908-ci ildə II Məşrutiyyətin elanında önəmli rol oynadı və “Azadlıq Qəhrəmanı” kimi tanındı. 1913-cü ildə Babıali basqını ilə İttihad və Tərəqqi Cəmiyyətini siyasi hakimiyyətə gətirdi. 1914-cü ildə Harbiye naziri oldu və Osmanlının I Dünya Müharibəsinə daxil olmasının əsas təşəbbüskarlarından biri sayıldı.
Ənvər Paşa, İtaliya ilə müharibə zamanı Trablusgarpda partizan müharibəsini təşkil etdi. Müharibənin sonlarında isə qardaşı Nuru Paşa ilə birlikdə Qafqaz İslam Ordusunu quraraq Azərbaycanın müstəqilliyinə dəstək verdi. Bu ordu 1918-ci ildə Bakını bolşevik və erməni silahlı qüvvələrindən azad etdi.
Müharibədən sonra Osmanlıdan ayrılan Ənvər Paşa Sovetlərlə əlaqəyə girərək İngilis imperializminə qarşı “İslam İnqilabi Cəmiyyətləri İttifaqı”nı yaratmağa çalışdı. 1920-ci ildə Bakıda keçirilən Şərq Xalqları Qurultayında iştirak etdi, lakin Sovetlərin yeni siyasi xətti onun ümidlərini puç etdi. Daha sonra Orta Asiyada Basmacı hərəkatına qoşuldu və burada müstəqil Türküstan ideyası uğrunda mübarizə apardı.
1922-ci ilin 4 avqustunda, Duşənbə yaxınlığındakı Abıderyada rus qüvvələri ilə döyüşdə şəhid oldu. Ənvər Paşanın məzarı daha sonra İstanbula gətirildi və Şişli Hürriyyəti-Əbədiyyə təpəsində dəfn edildi.
Tarixçilər arasında Ənvər Paşaya münasibət birmənalı deyil. Bəziləri onu Osmanlını I Dünya Müharibəsinə sürükləyən və Sarıqamış faciəsinə səbəb olan bir avantürist kimi təqdim etsə də, digərləri onu idealları uğrunda mübarizə aparan və Qafqaz–Orta Asiya türklərinin müstəqilliyi uğrunda savaşan qəhrəman kimi görür.
Şevkət Süreyya Aydəmirin sözləri ilə desək, Ənvər Paşa “öz dövründə gənc nəslə özünəinam və ümid aşılayan, imkansızlıqlara rəğmən ideallarından vaz keçməyən” bir lider idi. Qısa ömrünə baxmayaraq, onun adı həm Osmanlının süqutu, həm də Türküstanın azadlıq arzuları ilə əbədi olaraq bağlı qaldı.
