Bakı, TurkicWorld

Türkiyənin Özbəkistandakı səfiri, Olgan Bekar, Ankara-Daşkənd iqtisadi, ticari və mədəni münasibətləri və digər mövzular haqqında TurkicWorld media platformasına özəl müsahibə verib. Müsahibədə, səfir ikitərəfli münasibətlərlə yanaşı, Özbəkistanın türkdilli dövlətlər arasındakı önəmi və bu dövlətlərlə olan münasibətləri haqqında məlumat verib.

- Cənab səfir, bildiyiniz kimi,Türkiyə Rusiya, Çin və Qazaxıstanla birlikdə Özbəkistanın ən böyük iqtisadi və ticarət tərəfdaşlarından biridir. Türkiyə ilə Özbəkistan arasındakı əlaqələr hər sahədə qarşılıqlı etimad mühitində inkişaf edir. 2016-cı ildə 1,2 milyard dollardan çox olan ikitərəfli ticarət həcmi 2020-ci ildə 2,1 milyard dollara çatıb, 2021-ci ildə isə 3,6 milyard dolları keçib. Bu il Türkiyənin ticarət həcminin 5 milyard dollara çatacağı gözlənilir. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

Ticari əlaqələrimiz Türkiyə ilə Özbəkistan arasında münasibətlər hər sahədə qarşılıqlı etimad mühitində inkişaf etdiyinin ən əsas göstəricilərindən biridir. Qlobal epidemiyanın mənfi təsirlərinin ən çox hiss olunduğu 2020-ci ili müsbət artımla başa vuran ikitərəfli ticarət dövriyyəmiz 2021-ci ildə 3,6 milyard dolları keçib və 2022-ci ildə də bu səviyyəni olduğu kimi saxlamağa nail olmuşuq. Bundan əlavə, idxal və ixrac rəqəmlərimizin bir-birinə çox yaxın olması ticari əlaqələrimizin bir-birini tamamlayan və dəstəkləyən olduğunu göstərir. Qısa müddətdə 5 milyard ABŞ dolları, orta müddətdə isə 10 milyard ABŞ dolları hədəfimizə çatmaq üçün əlimizdən gələni edirik.

Türkiyənin 2000-ə yaxın xarici sərmayəli şirkətlə Özbəkistanda Rusiyadan sonra ikinci yerdədir, sözü gedən şirkətlərin daha çox topdan və pərakəndə ticarət, inşaat, tekstil-giyim, inşaat materialları, qida xidmətləri, kənd təsərrüfatı, istehsal və qida məhsulları kimi sahələrdə fəaldır.

Nəqliyyat və logistika sahəsində də əlaqələrimiz sürətlə inkişaf edir və iki ölkə arasında avtomobil nəqliyyatı son beş ildə iki dəfə artıb.

2022-ci ilin mart ayında Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının (Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi İkinci Toplantısı) ikinci iclasını keçirilib. Toplantı zamanı imzalanan “Güzəştli Ticarət Sazişi”-nin qüvvəyə minməsinin, iki ölkə arasında ticarət həcminin artmasına böyük təsir göstərəcək.

2022-ci ildə Özbəkistan 9,8 milyard dollar xarici investisiya cəlb edə bilib ki, bunun təxminən üçdə biri birbaşa xarici investisiya xarakteri daşıyır. Türkiyə 10 fazilik payla Rusiya və Çindən sonra keçən il Özbəkistana ən çox investisiya yatıran üçüncü ölkədir. İş adamlarımız üçün Özbəkistanda kənd təsərrüfatı, istixana, tikinti, turizm, qida emalı və qablaşdırma, ət kombinatı, tikinti materiallarının istehsalı, elektrik materiallarının istehsalı, mədənçıxarma, avtomobil təchizatı sənayesi materiallarının istehsalı, ənənəvi və alternativ enerji, elektrik enerjisi istehsalı, informasiya texnologiyaları, zərgərlik, nəqliyyat və anbar kimi sektorların potensial investisiya sahələri olaraq önəm daşıyır.

Qardaş Özbəkistanla əməkdaşlığımız regionumuz və onun hüdudlarından kənarda həyati və strateji əhəmiyyət kəsb edir. Biz türk millətinə Özbəkistana səfər etməyi və hazırda yaşadığı canlanma dövründə bu ölkəyə sərmayə qoymağı tövsiyə edirik.

- Özbəkistan 2019-cu ildə Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olub. Ölkənin bu qurumun fəaliyyətinə və səylərinə verdiyi töhfəni necə qiymətləndirirsiniz?

Özbəkistanın 2019-cu ildə o vaxt ki adı ilə Türk Şurasına üzv olması tarixi bir addım idi. Prezident Mirziyoyevin siyasi iradəsi nəticəsində reallaşan bu addım türkdilli dövlətlər arasında 30 ildir üzərində çalışdığı inteqrasiyanın daha da irəliləməsinə töhfə verib və türk dövlətləri arasındaki əməkdaşlığın şaxələndirilməsinə töhfə verib.

11 noyabr 2022-ci ildə Türk Dünyasının Sivilizasiya Paytaxtı elan edilən Səmərqənddə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının Doqquzuncu Zirvə Toplantısı ilə Özbəkistanın ilk dəfə təşkilata sədrlik edib və "Liderlər Üzv və Müşahidəçi Dövlətlərin Türkiyənin inteqrasiyasına və Türk Dünyası 2040 Vizyonuna güclü bağlılıqlarını vurğulayıblar.

Aralarında, 2022-2026-cı illər ərzində keşirilən müxtəlif sammitlərdə Türk Dövlətləri Təşkilatının gələcyi ilə bağlı ölkə liderləri bir sıra mühüm məsələlərlə bağlı qərarlar qəbul ediblər. Bundan əlavə, Şimali Kipr Türk Respublikasının Səmərqənd Zirvə Toplantısında müşahidəçi üzv kimi iştirak etməsi bizi çox sevindirdi. Digər mühüm qərarlarından biri də TDT-yə üzv və müşahidəçi dövlətlərin iqtisadiyyatlarını lazımi resurslarla təmin edəcək və Türkiyənin daha güclü maliyyə inteqrasiyasının yaradılmasına kömək edəcək Türkiyə İnvestisiya Fondunun yaradılmasıdır.

2023-cü il martın 16-da Azərbaycan Respublikasının təşəbbüsü ilə Ankarada Türk Dövlətləri Təşkilatının Fövqəladə Zirvə Toplantısı “Fəlakət-Fövqəladə Halların İdarə Edilməsi və Humanitar Yardım” mövzusu ilə keçirilib. Türk dövlətlərinin liderləri ölkəmizdə baş verən zəlzələdən sonra dünyaya bir daha qeyri-adi həmrəylik nümayiş etdirdilər.

- Türk şirkətlərinin Özbəkistana sərmayə qoymasını necə qiymətləndirirsiniz? Özbəkistanda bir bazar olaraq türk investorlarının biznesi nə dərəcədə vacibdir?

Ortaq tariximiz, dilimiz, inancımız, sivilizasiyamız və adət-ənənələrimiz əsasında inkişaf edən əməkdaşlığımızın hazırkı vəziyyəti sevindiricidir. Bununla belə, mövcud potensialımızı nəzərə alsaq, iki qardaş ölkə olaraq qarşımızda hələ çox uzun yolların olduğunu bilirik. Ona görə də prezidentlərimizin qarşıya qoyduğu hədəfə uyğun olaraq, ticarət qarşısındakı maneələri aradan qaldıraraq qısa müddətdə 5 milyard dollar, orta müddətdə isə 10 milyard dollarlıq ticarət həcminə çatmağı hədəfləyirik. Hazırkı sürəti qoruyub saxlasaq, hədəflərimizə ən qısa zamanda çatacağımıza tam inanıram. Türkiyənin inkişafında aparıcı rol oynayan türk iş adamlarının özbək həmkarları ilə iş görməyə və Özbəkistana sərmayə qoymağa təşviq etdiklərini və bu çərçivədə turizm, tikinti və səhiyyə sektorları da daxil olmaqla bir çox əməkdaşlıq sahələrinin önə çıxıb.

Özbəkistanın turizm sahəsində inkişaf etdirilə biləcək bir çox əhəmiyyətli potensiallar var. 2022-ci ildə 400 mindən çox Özbəkistan vətəndaşı Türkiyəyə və bir çox Türkiyə vətəndaşı da Özbəkistana ticarət, investisiya, mədəniyyət və turizm məqsədləri üçün səfər edir.

Tikinti sahəsində Türkiyədə Boğaziçi körpüsü və tunel, magistral, hava limanı, şəhər xəstəxanası kimi irimiqyaslı podrat işlərini uğurla həyata keçirən iş adamlarımız Özbəkistanda da bizi qürurlandıran, layihələrə imza atırlar. Təbii ki, hərtərəfli transformasiya prosesindən keçən Özbəkistanda səhiyyə sahəsində inkişaf etməyi gözləyən böyük potensial var.

Səhiyyə sahəsində əlaqələrimiz günü-gündən inkişaf edir, 2022-2023-cü illər üzrə Fəaliyyət Planı çərçivəsində iki ölkənin Səhiyyə nazirlikləri arasında qarşılıqlı təlim və təcrübə mübadiləsi proqramları həyata keçirilir. Özəl sektor baxımından türk iş adamlarının qan analizi laboratoriyaları, görüntüləmə mərkəzləri, hemodializ mərkəzləri, radioterapiya mərkəzləri və nüvə tibb mərkəzləri quraraq Özbəkistanın səhiyyə sektoruna töhfə verdiyini görürük

Türkiyə və Özbəkistan şirkətlərinin geniş bir sahədə birgə layihələr həyata keçirməsini məmnuniyyətlə müşahidə edirik.

Özbəkistan daha da inkişaf etdikcə bir çox sektorlarda yeni əməkdaşlıq sahələrinin yaranacaq.

Bu layihələrin ən əsaslarından biri də enerji sektorudur. Prezident Mirziyoyevin Ali Məclisə illik müraciətində bəyan etdiyi kimi, son altı ildə ən azı 35% artmış elektrik enerjisinə olan tələbatın ödənilməsi üçün ciddi investisiyalar tələb olunur. Əsasən, Türkiyənin “Cengiz Energy”, “Aksa Energy” və “ODaş Energy” kimi şirkətləri Daşkənd, Buxara, Sirderya və Harezmdə qurduqları elektrik stansiyaları ilə Özbəkistanın elektrik istehsal gücünə ümumi quraşdırılmış gücün təxminən 10 faizini verir.46 faizi düzənliklər və çöllər, 41 faizi səhra və digər torpaq tiplərindən ibarət olan Özbəkistanın ümumi ərazisinin 3 faizi, meşə və meşəlik ərazilərə, 10 faizi isə kənd təsərrüfatına yararlıdır.

Əkin sahələrinin təxminən 95 faizi suvarmaq olar ki, bu xüsusiyyəti ilə də Özbəkistan Orta Asiya respublikaları arasında ən yaxşı suvarılan əkinçiliyə malik ölkədir və özəl sektor üçün mühüm imkanlar təqdim edir. Kənd təsərrüfatı tədqiqatları və inkişafı, toxumçuluq, istixana becərilməsi, kənd təsərrüfatı alətləri və avadanlıqları, pambıqçılıq, meyvə-tərəvəzçilik, məlumat mübadiləsi və təcrübə mübadiləsi, ekspert hazırlığı, kənd təsərrüfatı texnikası və innovasiyalar əməkdaşlıq edilə biləcək sahələr üzrə önəm təşkil etməkdədir.

Özbəkistandakı özəlləşdirmə proseslərində türk şirkətlərinin də iştirakına əhəmiyyət veririr və bu sahədə uğur nümunəsinin şahidi oluruq.

Özbəkistanda dövlətə məxsus dövlət müəssisəsi olduğu halda özəlləşdirilən "Coca-Cola Bottlers Uzbekistan Ltd.". (CCBU) 2021-ci ildə Anadolu Qrupunun törəmə şirkəti tərəfindən ölkəmizdən alınıb. Türkiyədən Özbəkistana yatırılan ən böyük birbaşa sərmayə olan “Coca-Cola İçecek A.Ş.” “Yeni Özbəkistan”da investisiya mühitinin mərhələsini açmaq baxımından nümunə göstərir.

- Bilindiyi kimi , Özbəkistan son zamanlar bir çox inkişaf etmiş ölkələrlə strateji sahələr üzrə müqavilələr imzalayıb. Özbəkistanın regionda, Mərkəzi Asiyada və ondan kənarda artan rolunu necə görürsünüz?

“Yeni Özbəkistan” və “Üçüncü İntibah” konsepsiyalarında ifadə olunan islahat siyasəti təkcə Özbəkistanda deyil, bütün Orta Asiyada heyranlıqla izlənilir. Mərkəzi Asiyanın mərkəzində yerləşən strateji tərəfdaşımız olan qardaş Özbəkistanın regionun digər qardaş ölkələri ilə müəyyən edilmiş əməkdaşlıq əlaqələrini inkişaf etdirərkən sülh, sabitlik və firavanlıqla möhkəmlənməsi və daha çox inkişaf etməsi bizi çox sevindirir.

Özbəkistanın Əfqanıstanda insanlara qarşılaşdığı acınacaqlı vəziyyətin aradan qaldırılmasında oynadığı qabaqcıl rolu xüsusilə yüksək qiymətləndiririk. Bildiyiniz kimi, Tirmiz şəhəri Əfqanıstana humanitar yardımın çatdırılmasında BMT başda olmaqla bütün digər beynəlxalq təşkilatlar üçün logistik mərkəz olub. Prezident Şavkat Mirziyoyev rəhbərliyi altında Özbəkistanın Xarici Siyasətinin ən əsas prioritetləri qonşularla yaxın münasibətləri inkişaf etdirmək, Mərkəzi Asiyada sabitlik və firavanlıq yaratmaqdıq.

Ölkə başçısı tərəfindən yürüdülən səmərəli xarici siyasətin nəticəsində Özbəkistanın son altı ildə Orta Asiya ölkələri ilə ticarəti 5 dəfə artmış və region ölkələri ilə münaqişələr böyük ölçüdə həll edilib.

Prezident Mirziyoyevin təşəbbüsü ilə mütəmadi olaraq keçirilən Mərkəzi Asiya Liderləri Sammitinin məsləhətləşmə görüşləri, Əfqanıstan kontekstində həyata keçirilən fəal xarici siyasət və bu yaxınlarda Səmərqənd şəhərində keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı, Türk Dövlətləri Təşkilatı və Aİ- Mərkəzi Asiya Əlaqələri Konfransı kimi yüksək səviyyəli sammitlər Özbəkistanın regionda “pioner” rolunu gücləndirib.

- 2023-cü il martın 16-da Türk Dövlətləri Təşkilatının Fövqəladə Zirvə toplantısında Ankara bəyannaməsi imzalanıb. Sizcə, bu dövlətlər arasında daha hansı sahələrdə strateji əlaqələrə imza atmaq olar?

“Dildə, fikirdə və işdə birlik” devizi ilə başlanan bu yolda zaman-zaman eniş-yoxuşlar yaşansa da, türk dövlətləri arasında inteqrasiya prosesinin müxtəlif aspektlərində olduğunu görürük. Türk Cümhuriyyətləri arasında sıx ikitərəfli əməkdaşlıq bütün səviyyələrdə qarşılıqlı səfərlərlə möhkəmlənir və yaradılmış Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının mexanizmləri ilə inkişaf etməyə davam edir.

Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində siyasi sahədə ortaq maraq dairəsinə daxil olan beynəlxalq və regional xarici siyasət məsələləri üzrə müntəzəm məsləhətləşmə mexanizmini gücləndirilməsinin hədəfləndiyi və iqtisadi sahədə, üzv dövlətlər arasında ticarət dövriyyəsinin artırılması, ticarət həcminin artırılması, üzv dövlətlərin “Şərq və Qərb” – “Şimal və Cənub” ticarət dəhlizlərinin birləşdirən güclü regional iqtisadi qrupa çevrilməsi, bununla yanaşı, regionlararası rəqəmsal əlaqənin yaradılması kimi məqsədlər var.

Son geosiyasi proseslər Xəzər dənizindən keçən Orta Dəhlizinin əhəmiyyətini xüsusilə ortaya qoyub. Mərkəzi dəhliz Asiya və Avropa arasında qlobal ticarətdə sərfəli və təhlükəsiz alternativ təklif edir.Bu çərçivədə bir çox regional və subregional mexanizmlər həyata keçirilir. Marşrut üzərində yerləşən ölkələrdən Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanla birgə həyata keçirilən layihələrlə yanaşı, 2022-ci ilin yayında Bakıda Türkiyə-Azərbaycan-Qazaxıstan xarici işlər və nəqliyyat nazirlərinin üçtərəfli görüşü, daha sonra isə Daşkənddə Türkiyə-Azərbaycan-Özbəkistan xarici işlər, ticarət və nəqliyyat nazirlərinin görüşü keçirilib.

Növbəti toplantısına Türkiyənin ev sahibliyi edəcəyi bu mexanizmlə nəqliyyat və enerji dəhlizləri kontekstində konkret addımlar atmağı hədəfləyirik. Dost və qardaş ölkələrimizin çox yaxşı bildiyi kimi; Biz birlikdə hərəkət etdiyimiz müddətcə güclüyük. Prezident Mirziyoyevin dediyi kimi, Avrasiyada nəqliyyat əlaqələrinin gücləndirilməsi sabitlik və davamlı inkişaf üçün vacibdir.

Daspina Hasanova

Twitter: @Daspina9