Bakı, TurkicWorld
Xocalı soyqırımı, Azərbaycan tarixində ən qara günlərdən biri olaraq 1992-ci ilin 26 fevralında baş vermiş və Ermənistanın Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi dəhşətli bir cinayətdir. Xocalı, o dövrün siyasi, hərbi və etnik münaqişələrinin bir nəticəsi olaraq, işğal altında olan Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki Xocalı şəhərindəki mülki əhaliyə qarşı həyata keçirilmişdir. Bu soyqırımı, minlərlə günahsız insanın həyatını itirməsinə səbəb olmuş və dünya tarixində ən faciəli hadisələrdən biri kimi yadda qalmışdır.
Xocalı soyqırımının baş verməsində bir neçə əsas faktor rol oynamışdır:
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: Dağlıq Qarabağ, tarixi olaraq Azərbaycan torpağı olub, ancaq Sovet İttifaqı dövründə etnik ermənilər burada yerləşdirilərək əhalinin bir hissəsini təşkil etmişlər. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, 1988-ci ildən başlayaraq Ermənistan Azərbaycana qarşı torpaq iddiası ilə müharibəyə başlamış, Xocalı da bu etnik təmizləmənin nəticələrindən biri olmuşdur.
Xocalının strateji mövqeyi: Xocalı şəhəri Dağlıq Qarabağda, Azərbaycanın əsas yollarına yaxın bir mövqedə yerləşirdi. Bu da onun işğalı və mülki əhalisinə qarşı edilən hücumları xüsusilə strateji etmişdi.
Ermənistanın etnik təmizləmə siyasəti: Xocalı soyqırımı, sadəcə bir hərbi əməliyyat deyil, eyni zamanda Ermənistanın etnik təmizləmə və milli mənsubiyyəti yox etmə siyasətinin bir hissəsi idi. Bu siyasət nəticəsində, Xocalı və digər Azərbaycan ərazilərində minlərlə insan həyatını itirdi.
Xocalı Soyqırımının təsiri: 26 fevral 1992-ci ildə, Xocalı şəhəri erməni silahlı qüvvələri və onlara dəstək verən müttəfiqlər (rus hərbi birləşmələri) tərəfindən mühasirəyə alındı. Xocalının mülki əhalisi – qadınlar, uşaqlar, yaşlılar, həmçinin yaralılar – dəhşətli şəkildə qətlə yetirildi. Bu soyqırımı, sadəcə fiziki yox, psixoloji və emosional cəhətdən də böyük təsir yaratdı.
Soyqırımın təsviri: Soyqırımı zamanı, Xocalı şəhərində 613 nəfər insan həyatını itirdi. Bu şəxslər arasında 106 qadın, 63 uşaq, 70 yaşlı insan var idi. Həmçinin 487 nəfər yaralanmış, 1275 nəfər əsir düşmüşdür. Xocalı şəhərinin mülki əhalisi, qətliamdan qaçarkən ağır şəraitdə, soyuq havada və aclıq içində çox sayda şəhid oldu. Həmçinin bir çox insan zorla əsir götürülmüş və Ermənistana aparılmışdır. Bir çox şəxslərin ölümünə səbəb olan amillərdən biri də Xocalıdan qaçarkən ermənilərin yolda mülki şəxsləri atəşə tutmaları idi.
Dünya və Azərbaycanın Reaksiyası: Beynəlxalq səviyyədə, soyqırımın təfərrüatları hələ də mübahisə mövzusu olmaqla, bir çox dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar bu faciənin tanınması üçün addımlar atmaqdadırlar. Xocalı soyqırımı, Azərbaycanın tarixi yaddaşında silinməz izlər buraxmışdır. Bu hadisənin qurbanları hər il 26 fevralda anılır və soyqırımın dünya tərəfindən tanınması üçün müxtəlif addımlar atılır. Xocalı soyqırımına beynəlxalq səviyyədə hüquqi qiymət verilməsi üçün müxtəlif təşəbbüslər olsa da, hələ də tam olaraq beynəlxalq ictimaiyyətin bu faciəyə hüquqi tanıma verməsi mümkün olmamışdır. Lakin Azərbaycan xalqı bu soyqırımın unudulmaması üçün daim mübarizə aparmaqda davam edir.
Xocalı soyqırımı, Azərbaycan xalqı üçün əslində bir simvol olaraq qalmaqdadır. Bu faciə yalnız bir etnik qrupun deyil, bütün bəşəriyyətin yaşadığı böyük bir travma olaraq tarixə düşmüşdür. Xocalının qurbanları hər zaman yaddaşlarda qalacaq, bu faciənin unudulmaması və dünya tərəfindən tanınması üçün mübarizə isə davam edəcəkdir.
Hümmət Əliyev,
Hüquqşünas – Mediator.
