Bakı. TurkicWorld:
Yaxın Şərqin demokratiyası, hərbi müdaxiləsi, sosial quruluş və bir çox başqa problemlər çox vaxt bizə “problemlərin nə olduğunu” unutdurur. İsrail-Fələstin məsələsi belə bir məsələdir.
Hazırda Qəzzada və hətta ümumilikdə regionda baş verən hadisələri nəzərə alsaq, burada paradoks ondan ibarətdir ki, problemi müəyyənləşdirmədən həll etmək mümkün deyil. Digər tərəfdən, məsələ həll olunmasa, nizamsız fasilələrlə təhlükəsizlik partlayışlarının daimi xarakter alacağı aydındır.
Əgər məsələyə praqmatik yanaşılsa, Fələstin üçün ilk növbədə “vacib olana üstünlük vermək”, başqa sözlə, böhrandan münaqişəyə çevrilmiş vəziyyəti sakitləşdirmək lazımdır, lakin problemin həlli üçün bütün tərəfləri qane edəcək addımlar tezliklə atılmalıdır. Əks təqdirdə, bu, insan faciələri ilə nəticələnən və həyatın sona çatdığı bir dövr olacaq. Daha sonra Fələstində baş verənlərin qərəzsiz və ədalətli bir nəticəyə çatdırılması üçün atılması lazım olan addımlar müzakirə edilməlidir.
Məsələni həll etmək üçün ilk növbədə, emosiyalarla hərəkət etmək vərdişini bir kənara atıb, rasional metodlardan, diskursdan və vasitələrdən istifadə etmək lazımdır. Lakin belə bir seçim üçün problemi həll etmək qabiliyyətinə malik üçüncü şəxslər problemin subyekti deyil, onun kənar müşahidəçiləri olmalıdırlar. Ancaq təəssüflər olsun ki, beynəlxalq ictimaiyyətin “güclü”ləri artıq münaqişə tərəfinə çevriliblər və məsələyə obyektiv yanaşma itirilib.
Misal üçün, İsrailə qeyd-şərtsiz dəstək verən Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ), yeni böhran yarananda Ukraynanı gündəmdən çıxaran Rusiya, Sakit okeandakı rəqabətdə rahat nəfəs alan Çin, indi Fələstin məsələsinin tərəfinə çevrilib. Başqa sözlə, ədalətli və davamlı sülh üçün oynamalı olduqları rolu görməzdən gəlirlər.
Birinci Dünya Müharibəsindən sonra hazırkı sərhədlərinə çəkilən Türkiyənin vəziyyəti digər ölkələrdən fərqlidir. Türkiyə son vaxtlar "normallaşma" təşəbbüsləri ilə Yaxın Şərqdə müsbət təcil qazanıb və region ölkələri ilə siyasi müstəvidə aparılan danışıqlar öz bəhrəsini verməyə başlayıb. Nəticə etibarı ilə Türkiyə öz xarici siyasəti ilə Fələstindəki gərginliyin sona çatmasına və daimi sülh dövrünün yaradılmasına töhfə verə bilər.
Bununla belə, Türkiyənin iştirak edəcəyi konstruktiv təşəbbüsün qarşısındakı maneələrdən xəbərdar olmaq lazımdır. Qərb dövlətləri ilk növbədə öz “Türkiyə” qərəzlərindən qurtulmalıdırlar. Türkiyə doğru və ədalətli olanı dilə gətirdikcə öz maraqlarını ön planda tutan ABŞ və Avropa zehniyyəti Türkiyənin təşəbbüslərinə narahatlıqla yanaşır. Avropa və ABŞ indi “Türkiyə kompleksi”ni bir kənara qoymalıdır.
Problemin birbaşa tərəfi olan İsrail, Türkiyənin bölgədə təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə verə biləcəyinin fərqindədir. Lakin İsrailin daxili siyasətindəki mühafizəkarlıq və Amerika zəmanətlərinə “həddindən artıq” inam hissi təəssüf ki, məhdudlaşdırıcı təsir göstərir.
Fələstin tərəfini nəzərə alsaq, Türkiyənin əli daha güclüdür. Fələstinin problemli daxili siyasi harmoniyası bir dezavantaj olsa da, Türkiyə “İsrail-Fələstin” sülhünə tərəfsiz və ədalətli yanaşmanı gündəmə gətirə bilər. Bundan əlavə, Misir və İordaniya kimi region ölkələrinin Türkiyə ilə həmrəyliyi sülh prosesinə müsbət töhfə verə bilər. Bütün mənfiliklərə baxmayaraq, 11 noyabr tarixində, Səudiyyə Ərəbistanının paytaxtı Ər-Riyadda İsrailin blokada altındakı Qəzza zolağına hücumlarını müzakirə etmək üçün Ərəb Liqası və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələrin liderləri ilə keçirilən fövqəladə Ərəb-İslam Zirvə toplantısı zamanı ələ alınan təşəbbüslər hesabına, Türkiyənin və digər ölkələrin də köməyi ilə hələ də çıxılmaz vəziyyətdə olan İsrail-Fələstin məsələsində yeni səhifə açıla bilər.
Türkiyənin “vasitəçi” və ya “zamin” missiyalarına hazır olduğunu bəyan etməsi əslində belə bir niyyətə işarədir. Digər tərəfdən, İsrail tərəfi bütün ağıllı tərəflərin ifadə etdiyi iki dövlətli həllə hazır olmalıdır. İstənilən halda həm İsrail, həm də Fələstin silahlarını susdurmalı və belə bir prosesə müsbət yanaşmalıdır, çünki hal-hazırdakı mövcud şərtlər tərəfləri həlldən çox münaqişəyə aparır.
HƏMAS-ın əlində olan girovların azad edilməsi və İsrailin hücumlarının dayandırılması, tərəfləri geri addım atmağa sövq edə bilər. Əks halda, günahsız insanların məhvi davam edəcək. Nəhayət, “ədalət yalnız bərabərlər arasında mövcuddur” anlayışından imtina edilməlidir. “Sülhün uduzanı yoxdur” devizi ilə bütün çəkişmələri bir kənara atıb həll üçün cəsarətli olmaq lazımdır.
Aytac Süleymanova
Twitter: a_alieva_
