BAKI, TurkicWorld, Abdulvahhab Ələskərov
Azərbaycanın Ermənistan Konstitusiyasına dəyişiklik etmək tələbi siyasi təzyiq amili deyil, sülh müqaviləsinin davamlı və etibarlı olması üçün hüquqi zəmini təmin etmək baxımından zəruri şərtdir.
TurkicWorld xəbər verir ki, bu fikri AZƏRTAC-a açıqlamasında Türkiyənin Karabük Univesitetinin Beynəlxalq münasibətlər kafedrasının professoru Ali Asker söyləyib.
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın konstitusiyada beynəlxalq müqavilələrin ratifikasiyasına mane olacaq hüquqi ziddiyyətin olmadığı barədə iddiasının real hüquqi mexanizmlərə uyğun gəlmədiyini vurğulayan türkiyəli professor hazırkı redaksiyanın gələcəkdə sülh müqaviləsinin ratifikasiyası üçün ciddi hüquqi risklər daşıdığını qeyd edib. O bildirib ki, Nikol Paşinyanın konstitusiya ilə bağlı arqumenti yalnız mətnin səthi oxunuşuna əsaslanır, Azərbaycanın tələbləri isə real və əsaslıdır. “Preambuladakı istinadlar mövcudluğunu qoruduqca Ermənistanın gələcəkdə ərazi iddialarını yenidən gündəmə gətirməyəcəyinə heç kim təminat verə bilməz”, - deyə professor qeyd edib.
A.Askerin sözlərinə görə, konstitusiya hüququnun əsas prinsipləri, Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinin presedentləri və beynəlxalq müqavilələrin daxili hüquqa uyğunluğu kimi məsələlər nəzərə alındıqda, Ermənistan rəhbərliyinin açıqlamalarının hüquqi reallığı əks etdirmədiyi aşkar görünür: “N.Paşinyanın arqumentindəki əsas boşluq Konstitusiyanın Preambula hissəsinin sırf siyasi deklarasiya kimi təqdim olunmasıdır. Halbuki Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsi öncəki illərdə qəbul etdiyi qərarlarla Preambula hissəsini normativ hüquqi mənbə kimi tanıyıb, habelə onu konstitusiyanın mahiyyətini və hüquqi istiqamətini müəyyən edən əsas tərkib hissəsi hesab edib”.
Türkiyəli hüquqşunas qeyd edib ki, bunu dünya ölkələrinin konstitusiya praktikasında da görmək mümkündür. Bu baxımdan preambulada yer alan hər bir istinad – xüsusilə də 1989-cu il tarixli Ermənistan Müstəqillik Bəyannaməsinə edilən istinad – hüquqi qüvvəyə malikdir və Ermənistanın hüquq hafizəsində ərazi iddiası kimi məzmunu qoruyub saxlayır.
Mütəxəssis Ermənistan Müstəqillik Bəyannaməsinin sırf tarixi-siyasi sənəd olması ilə bağlı iddiaları da qeyd edib: “Ermənistanın hüquq sistemində bu sənəd dövlətin hüquqi özünütəsdiqinin əsas norması hesab edilir və əsas mənbələrdən qəbul olunub. Bəyannamə mətnində isə 1989-cu il “Ermənistanla Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi” haqqında sənəd qorunur. Bu qərar SSRİ Konstitusiyasının 78-ci maddəsinə zidd olduğuna görə hüquqi qüvvəyə malik olmasa da, Ermənistan onu konstitusiyanın elementi kimi saxlamaqda davam edir. Beləliklə, gələcəkdə revizionist iddiaların hüquqi müstəviyə qaytarılması üçün zəmin yaranır və Azərbaycan üçün real təhlükə kəsb edir”.
Karabük Univesitetinin professoru, həmçinin N.Paşinyanın beynəlxalq müqavilələrin üstünlüyü barədə arqumentini normativ hüquq baxımından yanlış hesab edir. Belə ki, Ermənistan Konstitusiyasının 5-ci maddəsinə görə beynəlxalq müqavilələr yalnız qanunlara nəzərən üstünlüyə malikdir; Konstitusiyanın özünə münasibətdə belə üstünlük tətbiq edilə bilməz.
A. Asker xatırladıb ki, Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinin presedent mahiyyətli qərarlarına əsasən, Konstitusiyaya zidd olan beynəlxalq sənədlər ratifikasiya edilə bilməz və bu ziddiyyət aradan qaldırılmadan qərarın tətbiq olunması hüquqi cəhətdən qeyri-mümkündür. Ona görə də Preambuladakı müvafiq istinadlar dəyişdirilmədən sülh müqaviləsinin ratifikasiyası hüquqi baxımdan əlçatan və təhlükəsiz mexanizm olmayacaq.
“Konstitusiya mətni ideoloji, tarixi və normativ funksiyaları prizmasından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ermənistan Konstitusiyasının Preambulasında Müstəqillik Bəyannaməsi ilə 1989-cu il qərarının yanaşı qeyd olunması, ölkənin uzunmüddətli hüquqi yönümünün ərazi dəyişikliyi ideyasına açıq saxlandığını göstərir. Bu isə beynəlxalq hüquqda “konstitusional revizionizm” kimi tanınan və regional təhlükəsizlik mühitini ciddi şəkildə sarsıtma potensialı daşıyır”, - deyə A. Asker davam edib. Onun fikrincə, beynəlxalq hüquq praktikası da bunu təsdiqləyir. “İrlandiyanın 1998-ci ildə Konstitusiyasını dəyişdirməsi, Balkan ölkələrinin postmünaqişə hüquqi harmonizasiya prosesləri və Şərqi Avropanın demokratik keçid dövründəki konstitusion islahatları göstərir ki, sülhün təminatı üçün ərazi iddiası yaradan müddəaların konstitusiyalardan çıxarılması normal, legitim və əxlaqi yanaşmadır”, - deyə ekspert vurğulayıb.
