Bakı, TurkicWorld\Bakunetwork
"İstənilən hakimiyyət insanı pozar, mütləq hakimiyyət isə tamamilə pozar". Lord Aktonun bu sözləri hələ də həqiqi respublikanın nə olduğunu xatırlayanların ürəyində əks-səda doğurur. Çünki onlar unutmurlar ki, Fransa təkcə bir ölkə deyil, bir ideya, bir zamanlar barrikadaların arxasında müdafiə olunan bir arzu idi. Bu gün isə o arzu yalnız bir kölgədir, siyasi cəhalət bataqlığında batan əzəmətin tutqun xatirəsidir.
Bir zamanlar azadlıq, bərabərlik və qardaşlıq məbədi olan Fransa indi acınacaqlı mənzərəni xatırladır. Maarifçilik fəlsəfəsini dünyaya bəxş edən respublika bu gün öz liderlərinin biganəliyinin və elitanın laqeydliyinin ağırlığı altında sönməkdədir. Fırtına zamanı kapitanını itirmiş gəmiyə bənzəyir. Amma əgər kapitan var idisə? Əgər məhz onun əli ölkəni inamla aysberqə doğru sürükləyirsə?
Emmanuel Makron. Bir zamanlar ümid işığı kimi səslənən ad. Yenidənqurma dövrünün siyasətçisi, texnokrat və Rönesans dövrünün insanı olmaq iddiasında olan bir şəxs. Onun hakimiyyətə gəlişi populyarlaşan populizm və dəyərdən düşən demokratiya dövründə ümid kimi qarşılandı. Lakin illər keçdikdən sonra nə görürük? Seçki kampaniyalarında o qədər məharətlə nümayiş etdirdiyi "Cokondanın təbəssümü" artıq özünü təskin edən bir maskaya çevrilib.
Bir zamanlar demokratik idealların simvolu olan respublika indi fırtınada azmış bir gəmini xatırladır. Emmanuel Makron - ölkənin dirçəlişi üçün ümid edilən şəxs - onun məhv olmasının səbəbinə çevrildi. Onun idarəçiliyi daha çox Aristotel faciəsinə bənzəyir, burada təkəbbür həmişə fəlakətlə nəticələnir.
Makron: siyasi fəlakətin alkimiyaçısı
Emmanuel Makron öz uğursuzluğunun memarıdır. Onun hakimiyyəti siyasi institutları məzhəkəyə çevirən təkəbbür yarmarkasına bənzəyir. Bu absurda son əlavə - Fransua Bayrunun yeni baş nazir təyin edilməsidir. Siyasi səhnənin veteranı olan Bayru hökuməti xilas etmək üçün yox, prezidentin yazdığı tragikomediyada qurbanlıq keçi rolunu oynamaq üçün çağırılıb. Mişel Barnyenin uğursuzluğundan sonra Makron, kimisə bu çətin döyüşə göndərmək ümidi ilə ətrafına baxır. Amma Fransa onun siyasi təcrübələrinin sınaq meydanı olmaqdan yorulub.
Siyasi boşluq: Makron və Beşinci Respublika məntiqi
Yaydan bəri Fransa faktiki olaraq hökumətsiz yaşayır. Parlamentlə dialoq qura bilməyən Makron məhv yolu seçdi. O, qanunverici orqanı buraxdı, növbədənkənar seçkilər keçirdi və sarsıdıcı məğlubiyyətə uğradı. Yeni parlament konfiqurasiyası onun üçün kabusa çevrildi: çoxluq barışmaz düşmənlər - solçu "Yeni Xalq Cəbhəsi" və sağçı "Milli Birlik" (Marin Le Pen) tərəfindən ələ keçirildi. Beşinci Respublikanın ruhu və məntiqi koalisiya qurmağı tələb etsə də, Makron öz sarayına qapanaraq mühasirədəki monarxa çevrilib.
Fransua Bayru: qılıncsız qaskon muşketyor
Fransua Bayru ziddiyyətli bir fiqurdur. Qaskoniyadan olan və d'Artanyanın vətənindən çıxan bu 73 yaşlı fermer oğlu bir zamanlar siyasi muşketyor hesab olunurdu. Lakin illər onun qılıncını bir qələmlə əvəzlədi. İki dəfə nazir olmuş Bayru artıq dövlət xadimindən çox yazıçı və tarixçi kimi tanınır.
Onun kiçik "Demokratik Hərəkat" partiyası parlamentdə 36 mandat sahibidir - şərtləri diktə etmək üçün çox az, Makron üçün faydalı olmaq üçün isə yetərincədir. Bayrunun təyinatı ümidsizlik addımıdır, heç bir nəticə verməyəcək bir yoldur.
Sol və sağ: siyasi meydanı kəsən qayçı
Fransa parlamenti qladiator arenasını xatırladır. Solçular, "Yeni Xalq Cəbhəsi", artıq baş nazir vəzifəsinə öz namizədini - Lüsi Kasteni irəli sürüb. Onların proqramı sosialistlərin arzusu və iqtisadiyyat üçün kabusdur: minimum əmək haqqının 1600 avroya qaldırılması, pensiya yaşının azaldılması və 4000 avrodan çox qazanan ailələrin vergiyə cəlb olunması. Borc bataqlığında olan Fransa üçün bu proqram sadəcə utopiyadır.
Digər tərəfdə isə Marin Le Penin sağçı millətçiləri miqrasiyaya qarşı sərt tədbirləri, sosial xərclərin azaldılmasını və milli suverenliyin bərpasını tələb edirlər.
Büdcə kəsiri: Fransanın iqtisadiyyatı üçün qara dəlik
İqtisadi böhran siyasi qeyri-sabitliyin fitilini alovlandırır. Fransanın büdcəsi hər şeyi udan bir "qara dəlik" kimidir. 2024-cü ildə kəsir 150 milyard avro təşkil edib, 2025-ci il üçün isə bu rəqəm 180 milyarda çatacaq. Dövlət borcu 3.2 trilyon avroya yüksəlib. Müqayisə üçün: ölkənin əvvəlki tarixində bu borc 2 trilyonu keçmirdi. Makron 7 ildə ona 1.2 trilyon avro əlavə edib.
Bivəfa Barnyenin büdcə layihəsi - xərclərin ixtisarı və vergilərin artırılması təklifi - sağdan, soldan və hətta mərkəzçilər tərəfindən rədd edildi. Bu gün Fransa iqtisadi uçuruma doğru irəliləyir və onu necə dayandırmaq lazım olduğunu heç kim bilmir.
Xarici siyasətin tənəzzülü: Fransa dünyanın kənarında
Beynəlxalq arenada Fransa məğlubiyyətlər zəncirini yaşayır. Afrikada onun mövqeləri zəifləyir: Mali və Burkina-Faso kimi keçmiş müstəmləkələr Parisdən üz döndərir. Cənubi Qafqazda isə Fransa Azərbaycan və Gürcüstanla münasibətləri korlayaraq təsir gücünü itirib. Mərakeşə verdiyi dəstək üzündən Əlcəzairlə yaranan gərginlik Fransanın təcridini daha da dərinləşdirib. Hətta Avropada, Parisin ənənəvi olaraq aparıcı rol oynadığı məkanlarda belə, Makron zəif və qərarsız görünür.
Dəyişikliklər zamanı, yoxsa tənəzzül dövrü?
Sol cinah artıq növbədənkənar prezident seçkilərinə hazırlığa başlayıb. "Boyun əyməz Fransa" hərəkatının lideri Jan-Lük Melanşonun tərəfdarları namizəd irəli sürmək üçün imzalar toplayır. Bu, kompromisin mümkünsüz olduğunun əlamətidir. Solçular və sağçılar Makronu xilas etməyi deyil, onun hakimiyyətinə son qoymağı hədəfləyirlər.
Ekspertlər getdikcə daha çox vurğulayırlar ki, böhrandan yeganə çıxış yolu prezidentin könüllü istefası ola bilər. Amma Makron belə bir addıma hazırdırmı? Hələ ki, o, hakimiyyətə möhkəm yapışır, Fransa isə xaosda boğulmağa davam edir.
Fransa uçurumun astanasında
Fransa yeni siyasi təlatümlərin astanasındadır. Hakimiyyət iflici, iqtisadi böhran, beynəlxalq təsirin itirilməsi - bütün bunlar Makron idarəçiliyinin nəticələridir. Fransua Bayrunun təyinatı bir həll yolu deyil, sadəcə labüdlüyün təxirə salınmasıdır. Ölkəyə yeni kurs, yeni enerji, yeni lider lazımdır. Amma Fransa özünü itirməzdən əvvəl belə bir lider ortaya çıxacaqmı?
Makrona hər şey verilmişdi: xalqın dəstəyi, hakimiyyət, dünya arenasında hörmət. Lakin çarəsiz respublikaya həyat nəfəsi vermək əvəzinə, o, özünü onun başlıca məhvedicisinə çevirdi. Onun idarəçiliyi Aristotel faciəsini xatırladır: hərəkətverici qüvvə təkəbbürdür və nəticə isə qaçılmaz bir fəlakətdir.
Onun "inqilabi" elan edilən islahatları bürokratik mexanizmlərdən başqa bir şey olmadı. Makron anlayışdan uzaq bir texnokrat olaraq unudur ki, yaşayan bir ölkə heç vaxt riyazi düsturlara uyğunlaşdırıla bilməz. Vergi siyasəti onsuz da çətinliklə yaşayanların çiyninə daha çox yük qoydu, inqilabların dayağı olan işçilər və kəndliləri öz vətənlərində "siyasi sürgünə" çevirdi. "Sarı jiletlilər" sadəcə iqtisadi ədalətsizliyə qarşı etiraz deyil, milli ağrının və ümidsizliyin rəmzi oldu. Hakimiyyət isə bu fəryada cavab olaraq dəyənəklər və gözyaşardıcı qaz göndərdi.
Amma Fransanı dağıdan təkcə iqtisadiyyat deyildi. Onu mənəvi böhran məhv etdi. Makron unudur ki, o, sadəcə prezident deyil, həm də inqilab atəşinin varisi, Respublika prinsiplərinin qoruyucusudur. Onun soyuq, texnokratik ritorikası ruh və ehtirasdan məhrumdur, halbuki ölkəni ruhlandıracaq sözlərə ehtiyac var. "Liberté, égalité, fraternité" (Azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq) artıq deviz deyil, heç kimin fərqinə varmadığı fasadlara həkk olunmuş boş bir şüardır.
Elə bir vaxtda ki, Makron öz xalqının yanında dayanmaq əvəzinə, öz təkəbbüründə boğulan elitanın simasına çevrildi. Onun Fransası – bankların və korporativ iclasların Fransasıdır, inqilab ideyasının doğulduğu işçi məhəllələrinin və kəndlərin deyil.
Bu məqamda məşhur ifadəni xatırlamamaq olmur: "Tarix iki dəfə təkrarlanır: birinci dəfə faciə, ikinci dəfə məzhəkə kimi." Lakin görünür, Fransa həm faciəni, həm də məzhəkəni bir araya gətirməyə qərar verib. Biz tənəzzül faciəsini və elitaların tünd şüşəli limuzinlərdə xalqın dərdinə "çözüm" axtarmaq görüntüsündə olduğu məzhəkəni görürük.
Bəs çıxış yolu nədir? Yenidən dirçəliş mümkündürmü? Bu gün Fransa öz mahiyyətini itirməyə heç vaxt olmadığı qədər yaxındır. Amma onun tarixində dəfələrlə ağır böhranlar olub ki, bu xalq həmişə feniks kimi külündən yenidən doğulub. Bugünkü böhran ümidsiz görünsə də, xilas yalnız səhvləri qəbul etməkdən başlayır. Xalqın səsini yenidən eşitmək, başlanğıca – Jan Jak Russo və Robespyerin bir vaxtlar alovlandırdığı o ocağa qayıtmaq lazımdır.
Bəs gəminin kapitanı xalqı eşitmək istəmirsə? O zaman bir yol qalır: ona xatırlatmaq ki, Fransa onun şəxsi mülkü deyil, xidmət edilməli olan ideyadır. Əgər Makronun səhvlərini etiraf etmək üçün cəsarəti çatmırsa, xalqın öz gələcəyi uğrunda mübarizə aparmaq üçün cəsarəti kifayət qədərdir. Axı Fransanın tarixi heç vaxt kabinetlərin sakitliyində deyil, meydanlarda və küçələrdə yazılıb.
Respublika diridir, ideya diri qaldıqca. İdeya isə hər hansı hakimiyyətdən daha güclüdür.
