Bakı, TurkicWorld.
Son illərdə Avropanın mərkəzində olan miqrant məsələsi sağ populist partiyaların yüksəlişi, iqlim böhranı və tarixi müstəmləkəçiliyin təsirləri ilə daha da mürəkkəbləşir. Miqrasiya Avropanın sosial, iqtisadi və siyasi strukturuna dərindən təsir etsə də, həll yolu tapmaq günü-gündən çətinləşir.
Belə ki, son dövrlər Avropanın siyasi arenasında ən çox müzakirə olunan məsələ immiqrasiya olub. Fikirlər, sərf edilən resurslar, parlament bloklarının yaradılması kimi bir çox amillər bu məsələnin hər seçki zamanı mərkəzi yerdə qərarlaşmasına səbəb olur. Miqrasiya Avropanın xəyal etdiyi gələcəyi formalaşdırması baxımından ən mühüm məsələlərdən birinə çevrilmiş və əsasən də digər mühüm məsələlərlə iç-içə keçmişdir.
Məsələn, Avropa İttifaqının gündəmindəki ən böyük mövzulardan biri olan iqlim böhranı miqrasiya məsələsinə birbaşa təsir etməsi ilə də önəmlidir. Miqrasiya Avropada sadəcə siyasi debat deyil, bu həm də onun sosial-iqtisadi və ekoloji strukturunun formalaşmasında əsas rol oynayan amildir. Lakin bütün bu səylər, müzakirələr, səs-küylər və inqilab cəhdləri nəticəsində bir şey aydın oldu: həlli tapılmayan “problem” hələ də pik nöqtəsinə çatmayıb.
Siyasətin mərkəzində miqrasiya: Sağ populist partiyaların yüksəliş
Miqrasiya, xüsusilə son on ildə Avropada siyasi müzakirələrin ən vacib məsələsinə çevrildi. İtaliya, Hollandiya, Avstriya, İsveç, Almaniya, Polşa və Fransa kimi ölkələrdə sağ populist partiyalar anti-miqrant ritorikası ilə sürətlə yüksəlir, hökumətləri təhdid edir və hətta zaman-zaman hakimyyətə gəlirlər.
Məsələn, İtaliyada Giorgia Meloni başda olmaqla İtaliya Qardaşları öz anti-miqrasiya siyasətləri ilə böyük bir fürsət ələ keçirdi. Hollandiyada Geert Vildersin Azadlıq Partiyası (PVV) son seçkilərdə 37 mandat qazanaraq Hollandiya tarixində ən böyük sağçı populist qələbələrdən birini əldə etdi. Avstriyada Azadlıq Partiyası keçmiş nasist tərəfdarları tərəfindən qurulmasına baxmayaraq, ictimaiyyətdən böyük dəstək alıb və səslərin 30 faizinə çatıb. Bu nümunələr göstərir ki, sağçı populist hərəkatların Avropada güclənməsinə yol açan ən mühüm amillərdən biri miqrasiyadır.
Məsələn, keçmişdə şiddətli antisemitizmlə xəyali düşmən obrazını yəhudilərlə dolduran eyni siyasi xətt bu gün afrikalı, yaxın şərqli və ya haralı olmasına asılı olmayaraq “əcnəbi” və düşmənləri “islamçılar” kimi müəyyən edir və ölkələrinin inkişafına mane olan böyükdən kiçiyə hər bir neqativ ünsürün eyni mənbədən qaynaqlandığına inanır.
Miqrasiya dalğasının mənbəyi
Miqrasiya məsələsində indiki ölçülərə çatan ən mühüm dönüş nöqtələrindən biri 2010-cu illərin əvvəllərində başlayan Ərəb Baharı oldu. Şimali Afrika və Yaxın Şərqdə başlayan bu xalq üsyanları bir çox ölkədə hökumətlərin devrilməsinə və vətəndaş müharibələrinə səbəb oldu. Xüsusilə Suriya və Liviyadakı qarşıdurmalar milyonlarla insanın evlərini tərk etməsinə səbəb olub. Suriyada davam edən vətəndaş müharibəsi səbəbindən 6,6 milyon insan öz ölkəsini tərk etmək məcburiyyətində qalıb. Bu mühacirlərin əksəriyyəti Avropa və Türkiyəyə sığınmaq üçün yola düşüb.
Müstəmləkəçilik və neokolonializm
Miqrasiya böhranına baxmağın başqa bir yolu Afrika və Yaxın Şərqdəki tarixi prosesləri araşdırmaqdır. Bu bölgələrdə yaşanan problemlər əsasən Avropanın keçmiş müstəmləkəçilik siyasətinə əsaslanır. Avropanın müstəmləkə dövlətləri tərəfindən əsrlər boyu talan edilən Afrika və Yaxın Şərqdə müstəmləkəçilik nəticəsində milyonlarla insan həyatını itirərkən, trilyonlarla dollar dəyərində təbii sərvətlər Avropaya daşındı. Bu ölkələr ilkin başlanğıc mərhələsində öz iqtisadiyyatlarını inkişaf etdirmə şansın tapa bilməyəcək şəkildə qurulmuşdu.
Bu gün Avropanın transmilli şirkətləri Afrika və Yaxın Şərqdəki təbii sərvətlərə çıxış imkanlarını qoruyurlar. Bu şirkətlər bölgədə qurulan sistemdən yararlanaraq yerli hökumətlərlə bağladıqları müqavilələr sayəsində ölkələrin iqtisadiyyatlarını monopoliyaya alırlar. Nigeriyada Shell, Nigerdə Total, hər ölkədə bir neçə tanınmış şirkət bu vəziyyəti izah etmək üçün kifayətdir.
Afrikanın böyük bir hissəsi bu iqtisadi istismarın nəticələri ilə mübarizə apararkən, Avropaya köç edən milyonlarla insan bu tarixi istismardan xilas olmaq üçün yollar axtarır. Ona görə də başa düşülür ki, digər amillərlə yanaşı yeni müstəmləkəçilik sona çatmadan və ya şəklini dəyişmədən problemin bu hissəsinin həlli mümkün deyil.
İqlim böhranı: Yeni miqrasiya dalğasının xəbərçisi
Gələcəkdə miqrasiya probleminin daha da böyüməsinə səbəb olacaq digər mühüm amil iqlim dəyişikliyidir. İqlim böhranı xüsusilə Afrika və Yaxın Şərqdə yaşayış şəraitini daha da çətinləşdirir. Quraqlıq, həddindən artıq istilər və su ehtiyatlarının tükənməsi kimi problemlər bu bölgələrdə insanların yaşamasını mümkünsüz edir. BMT-nin məlumatına görə, yaxın 30 ildə 143 milyon insan iqlim dəyişikliyinə görə miqrasiya etməli olacaq.
Saharaaltı Afrika su qıtlığı və quraqlıq kimi problemlərin ən çox yaşandığı bölgələrdən biridir. Niger kimi ölkələrdə insanların 80 faizi kənd təsərrüfatı hesabına dolanır. Lakin quraqlıq səbəbindən kənd təsərrüfatı sahələri sürətlə səhraya çevrilir və insanlar torpaqlarını tərk etmək məcburiyyətində qalırlar. Bu vəziyyət Avropaya yeni miqrasiya dalğasına səbəb olur.
İqlim dəyişikliyi təkcə Afrikada deyil, Yaxın Şərqdə də böyük böhrana səbəb olur. Suriyada vətəndaş müharibəsi başlamazdan əvvəl 2006-2010-cu illər arasında baş verən quraqlığın bəziləri vətəndaş müharibəsinə səbəb olan amillərdən biri olduğunu, bəziləri isə həmin dövrdəki quraqlığın 1,5 milyon insanı köç etməyə məcbur etdiyini iddia edir. İqlim böhranının yaratdığı bu cür köçlər yaxın illərdə daha da artacaq və Avropanın miqrasiya problemini daha da dərinləşdirəcək.
Avropa iqtisadiyyatının miqrantlara olan ehtiyacı
İmmiqrasiya məsələsi yalnız sosial və siyasi problem kimi görünsə də, Avropanın iqtisadi quruluşu da bu vəziyyəti gücləndirir. Avropanın qocalmış əhalisi və doğum nisbətlərinin azalması səbəbindən işçi qüvvəsi boşluğunu doldurmaq üçün miqrantlara ehtiyacı var. Belə ki, Almaniya hər il 400 min işçiyə ehtiyacı olduğunu açıqladı. Giorgia Meloni İtaliyada miqrasiya əleyhinə ritorikasına baxmayaraq, miqrant işçi kvotalarında artım müşahidə edilir. 2023-cü ildə 136 min işçi vizası verilib ki, bu da 2008-ci ildən bəri ən yüksək rəqəmdir.
Bundan əlavə, çox vaxt aşağı maaşlı işlərdə çalışan miqrantlar Avropa iqtisadiyyatının dövr etməsini davam etdirir, Miqrant işçilər restoranlardan tikintiyə, təmizlikdən kənd təsərrüfatına qədər bir çox sektorda əsas rol oynayırlar. Bu işçi qüvvəsi Avropa iqtisadiyyatını ayaqda saxlasa da, anti-miqrant siyasəti ilə bu vəziyyət arasındakı ziddiyyət daha da dərinləşir. Həm miqrantlara olan ehtiyac, həm də miqrasiya əleyhinə diskursların yayılması Avropada miqrasiya probleminin həll olunmamış qalmasına səbəb olan əsas amillərdən biridir.
Yuxarıda qeyd olunan mövzulara müxtəlifliyi müdafiə edən avropalıların sayının az olmadığını əlavə etsəniz, Avropa üçün miqrasiya böhranını həll etməyin niyə belə çətin olduğu aydın olar. Miqrant əleyhinə olan siyasətlərin yüksəlişi, tarixi istismar və iqlim dəyişikliyi kimi amillər bu problemin çoxölçülü bir problemə çevrilməsinə səbəb olur.
