BAKI, TurkicWorld, Orxan Qədirzadə
İsrail ordusunun Suriyanın cənub-qərbində həyata keçirdiyi hərbi reydlər regionda gərginliyi daha da artıraraq faktiki “təhlükəsizlik buferi”nin yaradılması istiqamətində yeni mərhələnin başlandığını göstərir. Son aylarda intensivləşən bu əməliyyatlar yerli əhali arasında ciddi narazılıq yaradıb və Dəməşqlə Tel-Əviv arasında münasibətlərin normallaşması ehtimalını faktiki olaraq aradan qaldırıb.
Ötən ay Suriyanın cənub-qərbində yerləşən Beyt Cin kəndinə edilən İsrail reydi nəticəsində azı 13 mülki şəxs həlak olub. İsrail tərəfi əməliyyatın İsrail ərazisinə hücum planlaşdıran silahlı qruplaşma üzvlərinin saxlanılması məqsədi daşıdığını açıqlayıb və atəşin qarşı tərəfdən açıldığını iddia edib.
Kənd sakinləri isə bu versiyanı rədd edərək bildiriblər ki, silahlı yerli əhali İsrail hərbçilərini işğalçı kimi qəbul edib və buna cavab olaraq tank, artilleriya və pilotsuz uçuş aparatlarından istifadə olunub. Suriya hökuməti hadisəni “kütləvi qırğın” kimi qiymətləndirib.
Analitiklər bildirir ki, Beyt Cin reydi tək hadisə deyil və İsrailin Suriyanın cənubunda hərbi mövcudluğunu sistemli şəkildə genişləndirməsinin tərkib hissəsidir. İsrail qüvvələri BMT-nin nəzarətində olan tampon zonaya daxil olaraq yeni müşahidə məntəqələri və hərbi mövqelər yaradıb, Hermon dağı ətrafında eniş meydançaları qurub.
Məlumatlara görə, İsrail kəşfiyyat dronları mütəmadi olaraq Suriya yaşayış məntəqələri üzərində uçuşlar həyata keçirir, zirehli texnika və patrul maşınları isə ərazilərdə görünür. İsrail bu mövcudluğun “müvəqqəti” olduğunu bildirsə də, qüvvələrin çıxarılması ilə bağlı konkret vaxt açıqlanmayıb.
Ekspertlərin fikrincə, İsrailin bu addımları ötən ilin dekabrında Bəşər Əsədin devrilməsindən sonra yaranmış mümkün İsrail–Suriya yaxınlaşması ehtimallarını ciddi şəkildə zəiflədib. Suriyanın müvəqqəti prezidenti Əhməd əş-Şaraa açıq şəkildə İsraillə müharibə istəmədiyini bəyan etsə də, İsrail onun keçmiş fəaliyyəti səbəbilə etimadsız mövqe nümayiş etdirir.
Dəməşqdə hesab olunur ki, İsrail təhlükəsizlik arqumentlərindən istifadə edərək Suriyanın cənubunda uzunmüddətli hərbi mövcudluq yaratmağa çalışır. Regional müşahidəçilər bu yanaşmanı Livan və Qəzza ssenariləri ilə müqayisə edirlər.
Livanın cənubunda İsrailin atəşkəsə baxmayaraq mövqelərini saxlaması və Qəzzada planlaşdırılan nəzarət zonaları Suriyada da oxşar strategiyanın tətbiq olunacağına dair qorxuları artırır. Hazırda İsrail qüvvələri Livanın cənubunda beş strateji yüksəklikdə mövqelərini qoruyur və demək olar ki, hər gün hava zərbələri endirir.
Qəzzada isə İsrailin nəzarətində olan ərazilərdə bufer zonaların saxlanılması planları Suriyada da oxşar modelin qurulacağı ehtimalını gücləndirir.
İsrailin Suriyadakı əməliyyatları Vaşinqtonda da narazılıq doğurub. ABŞ prezidenti Donald Tramp açıq şəkildə İsrailin Dəməşqlə dialoqa zərər verəcək addımlardan çəkinməsinin vacibliyini vurğulayıb. ABŞ administrasiyası Əhməd əş-Şaraanın ölkə üzərində nəzarəti möhkəmləndirməsini dəstəkləyir və vahid, funksional Suriya dövlətinin formalaşmasını prioritet sayır.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, İsrailin “demilitarizasiya olunmuş zona” ideyası beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən geniş dəstək görmür və Suriyanın ərazi bütövlüyü prinsipinə zidd hesab olunur.
Analitik qiymətləndirmələrə görə, İsrailin Suriyada hərbi mövcudluğunu genişləndirməsi qısamüddətli təhlükəsizlik arqumentləri ilə izah edilsə də, uzunmüddətli perspektivdə regionda qeyri-sabitliyi dərinləşdirə bilər. Dəməşqin zəif mövqeyi və hərbi balansın İsrailin xeyrinə olması isə bu prosesə qarşı real maneə yaratmır.
Nəticə etibarilə, Suriyanın cənubunda formalaşan “bufer zona” faktiki reallığa çevrilir və bu, regionun təhlükəsizlik arxitekturasına uzunmüddətli təsir göstərə biləcək yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir.
