BAKI, TurkicWorld
Hüseyn Namiq Orkun (1902–1956) - türk tarixçisi, türkoloq, dilçi, Turançılıq ideyalarının elmi əsaslarla müdafiəçilərindən olub.
Hüseyn Namiq Orkun İstanbulda köklü bir ailədə anadan olub. Orta təhsilini Nişantaşı Sultanisində, ali təhsilini İstanbul Universitetinin Tarix fakültəsində alıb.
1925–1930-cu illərdə Budapeşt Universitetində təhsilini davam etdirib və məşhur türkoloq Gyula Némethin doktorantı olub. Macarıstanda olduğu dövrdə Turan ideyasını dəstəkləyən elmi çevrələrlə əməkdaşlıq edib və ilk elmi məqalələrini burada çap etdirib. “Dədə Qorqud Kitabı haqqında”, “Türk–Macar qohumluğu” və “Turançılıq və irqi ideyaların Türkiyədə inkişafı” kimi məqalələri onun həmin dövrdəki əsas tədqiqatlarındandır.
1930-cu ildə Türkiyəyə qayıtdıqdan sonra Gazi Təhsil İnstitutunda, Ankara Universitetində, Dövlət Konservatoriyasında və Polis Kollecində türk tarixi və inqilab tarixi fənlərini tədris edib. Həmçinin yeni açılan mədəniyyət ocaqlarının təşkilatlanmasında iştirak edib və müxtəlif elm-təhsil tədbirlərində çıxışlar edib.
Orkun 1932, 1934 və 1936-cı illərdə keçirilən Türk Dil Qurultaylarında qədim türk dili və onomastika ilə bağlı məruzələrlə çıxış edib. Atatürkün təşəbbüsü ilə aparılan dil və tarix müzakirələrində iştirak edib və bir müddət Atatürkün Macarca tərcüməçisi olub. Soyadı qanunu qüvvəyə mindikdən sonra araşdırdığı Orxon-Yenisey abidələrini nəzərə alaraq “Orkun” soyadını qəbul edib.
1944-cü ildə “Turançılıq və irqi ideyalar” işləri ilə əlaqədar həbs olunub və 1945-ci ildə azadlığa buraxılıb. Sonrakı illərdə Türk Ocağının yenidən fəaliyyətə başlamasında iştirak edib və ömrünün sonuna qədər Ankara Türk Ocağının katibi olub.
Orkun müxtəlif sahələrdə - tarix, dilçilik, müqayisəli mənbəşünaslıq, folklor, antropologiya və türk dövlətlərinin siyasi coğrafiyası üzrə 22 kitab və yüzlərlə məqalə yazıb. Əsas əsərlərinə “Peçeneklər”, “Atilla və oğulları”, “Türk Dünyası”, “Eski Türk Yazıtları” (4 cild), “Türk Tarixi” silsiləsi daxildir. Bu əsərlər xüsusilə Göytürk və Uyğur yazıları üzrə Türkiyədə ilk elmi nəşrlərdən sayılır.
Onun araşdırmalarının mərkəzində türk tarixinin Altaylardan Balkanlara uzanan coğrafi davamlılığı və bu prosesin elmi mənbələrlə sübutu dayanırdı. Çin, Bizans, Macar, Fin və Erməni mənbələrini müqayisəli tənqid metodu ilə araşdırması onu türk tarixşünaslığının ən mühüm adlarından biri etmişdir.
Həbs dövrü onun səhhətinə ciddi təsir göstərsə də, azadlığa çıxdıqdan sonra elmi fəaliyyətini davam etdirmiş, milli tarix və kimlik ideyalarının yayılmasında fəal rol oynamışdır.
Hüseyn Namiq Orkun 23 mart 1956-cı ildə Ankarada vəfat edib.
