Bakı, TurkicWorld
Azərbaycanın Transkaspiyə Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TMBM, və ya Orta Dəhliz) üzrə açar rolu oynadığını bildirib.
TurkicWorld-in məlumatına görə, keçmiş Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı, Qazaxıstandakı və Qırğızıstandakı səfiri Ceyms Şarp bu barədə Trend-ə eksklüziv müsahibəsində deyib.
"Orta Dəhlizin müasirləşdirilməsinə töhfə verəcək regional iqtisadi inkişaf yalnız xam maddənin ixracını asanlaşdırmaqla deyil, həm də Orta Dəhlizdəki mövqeyini diversifikasiya olunmuş bir iqtisadiyyat yaratmaq üçün necə istifadə etməklə bağlıdır. Tarixi İpək Yolu dərslərindən biri budur ki, bu marşrutdakı mərkəzlər əhəmiyyətli ticarət mərkəzlərinə çevrilib. Mənim fikrimcə, Orta Dəhlizin ən açıq mərkəzi Bakı limanı olan Ələtdir. Ələtdə bütün marşrutlar keçir, bu isə onu belə unikal bir mövqedə yerləşdirir. Həmçinin, Şimal-Cənub dəhlizinin Rusiya ilə İran arasında yerləşdiyi marşrutdadır. Bu, hal-hazırda sanksiya məsələlərini gündəmə gətirir, amma uzunmüddətli perspektivdə irəliləyiş, Ələt və ümumilikdə Azərbaycanın bir çox bazarlarla fantastik əlaqələrə sahib olmasını təmin edə bilər. Azərbaycan yenidən kəsişmə nöqtəsi rolunu bərpa etməlidir," - deyə o bildirib.
Keçmiş səfir qeyd edib ki, Qazaxıstan da bir çox marşrutların keçdiyi digər bir ölkədir və burada Almatı ətrafında və Şymkənddə Orta Dəhlizə qoşulan marşrutların inkişafını təsəvvür etmək olar.
Orta Dəhlizin artan əhəmiyyəti
Şarp bildirib ki, Ukrayna müharibəsinin başlamasından sonra Avropada Rusiyadan malların daşınmasına yanaşmada əhəmiyyətli bir dəyişiklik baş verib.
"Bu, Orta Dəhliz, yəni Transkaspiyə Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna marağın artmasına səbəb olub. Maraqlıdır ki, Orta Dəhlizə marağı artıran təkcə Ukrayna müharibəsi deyil. Xusitlərin ticarət gəmilərinə raketlər və pilotsuz uçuş aparatları atması ilə Qırmızı Dənizdəki hadisələr də hökumətlərin və şirkətlərin nəqliyyat marşrutlarını diversifikasiya etmək ehtiyacını anlamasına səbəb olub. Məncə, Orta Dəhlizə investisiyaların cəlb olunması Asiya ilə Avropanı əlaqələndirən əlavə bir yol olaraq məna kəsb edir. Şübhəsiz ki, Orta Dəhliz digər marşrutları əvəz etməyəcək, amma alternativ bir marşrut təmin edəcək. Hələ daha çox iş görülməlidir. Xüsusilə, Xəzər dənizində dəmir yolu və dəniz nəqliyyatı arasında keçid tələb edən 'dar-boğaz' məsələləri ilə yanaşı, marşrut çox sayda ölkədən keçir," - deyə o qeyd edib.
Marşrutun inkişafı üçün zəruri tədbirlər
Diplomat marşrutun inkişafı üçün həm investisiyaların, həm də əməkdaşlığın lazım olduğunu bildirib.
"'Sərt əlaqə' adlandırılan məsələlər və 'yumşaq əlaqə' məsələləri mövcuddur. 'Sərt əlaqə' dəmir yolu xətləri, hərəkət vasitələrinin alınması və liman infrastrukturu ilə bağlı məsələləri əhatə edir. 'Yumşaq əlaqə' isə gömrük prosedurları ilə bağlıdır. Ümumiyyətlə, 'sərt əlaqə' investisiyalar tələb edir, 'yumşaq əlaqə' isə əməkdaşlıq tələb edir. Investisiyaların baş verdiyi dəqiqdir. Məsələn, bu ilin əvvəlində AB Global Gateway görüşünü keçirərək təxminən 10 milyard avro ayrıldığını açıqladı. Əməkdaşlığa gəldikdə isə, regional hökumətlər və təşkilatlar artıq Dünya Bankı və EBRD-nin hesabatlarında qaldırılan məsələləri həll etməyə başlayıblar. Beləliklə, uzun bir yol hələ də var, amma böyük irəliləyiş görəcəyimə ümid edirəm," - deyə o əlavə edib.
Ceyms Şarp qeyd edib ki, Orta Dəhlizin üstünlükləri yalnız Çin ilə Avropa arasında malların daşınmasında deyil.
"Region ölkələri Avropa/Çin ilə və region ölkələri arasında əlaqələrin yaxşılaşdırılması ilə daha böyük fayda əldə edəcəklər. Dəmir yolu və dəniz əlaqələrinin yaxşılaşdırılması bu ölkələrdən ticarəti və ixracı artıracaq. Buna görə də, növbəti sual belə olmalıdır: region ölkələri Orta Dəhlizi iqtisadi inkişaflarını dəstəkləmək üçün necə istifadə edə bilərlər?" - deyə o əlavə edib.
Qazaxıstan neftinin Azərbaycandan nəql edilməsi
Azərbaycan vasitəsilə neft tədarükü ilə bağlı danışan Ceyms Şarp, Qazaxıstandan Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycana neft tədarükünün Orta Dəhliz kimi Rusiya tam asılılıq məsələlərinə cavab olaraq ortaya çıxdığını qeyd edib.
"Kazaxıstandan Novorossiyskə qədər olan KTK boru xətti şübhəsiz ki, nefti qərbə ixrac etmənin ən iqtisadi cəhətdən sərfəli və effektiv yoludur, amma son bir neçə ildə baş verən hadisələr yaranan zəifliklər ilə bağlı açıq narahatlıq yaradıb. Beləliklə, mən başa düşürəm ki, strateji səbəblərdən Qazaxıstan və oradakı neft şirkətləri alternativ ixrac marşrutlarını inkişaf etdirmək istəyir. Buna görə də, Orta Dəhlizdə olduğu kimi, Transkaspiyə Marşrutunun KTK boru xəttini əvəz edəcəyini düşünmürəm, amma ixrac marşrutlarının müxtəlifliyini təmin edəcək. Bu, eyni zamanda Azərbaycanın neft ixracının azalacağı gözləntiləri dövründə BTC boru xəttindən daha geniş istifadə etməyə kömək edir," - deyə o qeyd edib.
Diplomat, Xəzərin hər iki tərəfində 'sərt' əlaqələrin yaxşılaşdırılmasının lazım olduğunu qeyd edərək, bu marşrut vasitəsilə neft daşınmasının davam edəcəyinə əminliyini ifadə edib.
Azərbaycanda və Qazaxıstanda "yaşıl" enerji meyilləri
"İki ölkənin də bərpa olunan enerji mənbələrində imkanlarını artırdığını görməkdən məmnunam. Məncə, neft və qaz istehsalçıları kimi, ‘yaşıl’ enerjinin dəstəklənməsi üçün xüsusi məsuliyyət daşıyırlar. Böyük Britaniyanın səfirliyi tərəfindən maliyyələşdirilən araşdırmalardan məlum oldu ki, Azərbaycanın dəniz külək enerjisi üçün böyük potensialı var. Qazaxıstan isə geniş əraziləri ilə quruda külək və günəş enerjisinin istifadəsi üçün böyük imkanlara sahibdir. Lakin əsas bazarlardan məsafə və bərpa olunan enerji iqtisadiyyatına təsir edən məsələlər açıq şəkildə mövcuddur," - deyə o bildirib.
Diplomat, ölkələrin Gürcüstan və AB ölkələri ilə 'yaşıl' enerji xətləri məsələlərini müzakirə etməsindən məmnun olduğunu qeyd edib.
"Qazaxıstanda digər bir iqtisadi problem isə ucuz kömürə olan əlçatanlıqdır. Buna baxmayaraq, bərpa olunan enerji mənbələri ilə bağlı müqavilələrin imzalanması ilə yanaşı, yeni kömür stansiyaları ilə bağlı müqavilələr bağlanması, xüsusən də Böyük Britaniyanın Qlazqoda təşkil etdiyi COP26-da kömür enerji istifadəsinin azaldılması ilə bağlı razılıq əldə edildikdən sonra narahatlıq yaradır. Britaniya şirkətlərinə gəldikdə isə, əsas nümunə bp-nin Azərbaycanın Cəbrayıl rayonunda günəş elektrik stansiyası tikməsidir. Bu, bp-nin 2050-ci ilə qədər sıfır tullantı öhdəliyinin bir hissəsidir ki, ümid edirəm ki, Azərbaycan və Qazaxıstan da bu il COP29-da bu öhdəliyi üzərlərinə götürəcəklər," - deyə Ceyms Şarp yekunlaşdırıb.
