Bilen bilir nadir kitaplara özel bir ilgim var. Bazen bir kitabı sadece görebilmek için bile kilometrelerce yol gidebilirim. Geçtiğimizi günlerde Üsküdar Belediyesi 220. Yılında Üsküdar Matbaası sergisini açacağını duyurunca açıkçası çok heyecanlandım. Çünkü bu matbaa tarafından basılan ve sadece Türkiye matbuat tarihinin değil dünya matbuatının en nadir kitaplarından biri olan Cedid Atlas’ı görebilecektim.
Cedid Atlas İsam dünyasındaki ilk matbu atlas. Bir tercüme eser. Ama nadir oluşun bundan kaynaklanmıyor. Üsküdar Matbaası’nda 3. Selim zamanında 1803 yılında sadece 50 adet basılmıştır. Bu nüshalardan biri Padişaha sunulmuştur, bir kısmı ise önemli şahsiyetlere sunulmuştur. Kalan nüshalar satılmak üzere depoya konulmuş lakin 15-18 Kasım 1803 tarihinde gerçekleşen Alemdar Vakası neticesinden depoda yangın çıkmış ve buradaki kitapların tespit edilemeyen kısmı yanmıştır. Bu atlasın sayfaları bile tıpkı Gutenberg İncili’nde olduğu gibi müzeyede evlerinde satılabiliyor. (Şu sıralar yaklaşık 50.000 USD’ye bir sayfasını almak mümkün) Şunda dünyada bilinen tam nüshalar aşağıdaki gibidir:
Topkapı Sarayı
Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi
Amerikan Kongre Kütüphanesi
Leiden Üniversitesi Kütüphanesi
Princeton Üniversitesi Kütüphanesi
Üsküdar Belediyesi
Üsküdar Belediyesi’ndeki bu nüsha Şubat ayı sonuna kadar Üsküdar Sahaflar Çarşısı Mimar Sinan Galerisi’nde ziyaretçilerini bekliyor. Sergide bu nüshanın Üsküdar Belediyesi tarafından tıpkı basımı ve Üsküdar Matbaa’sının yayınladığı diğer önemli eserler de yer alıyor. Serginin kataloğuna ücretsiz olarak belediyenin web sitesinden ulaşmak da mümkün.
Bu serginin çıkışında rotamı sahile çevirdim. Gene Üsküdar Belediyesine ait olan Nevmekan Sahil’de son derece ilginç bir sergi var: Osmanlı Filistinine Üç Boyutlu Yolculuk. Neden ilginç olduğunu hemen anlatayım. 19. Yüzyıldaki bir çok teknolojik gelişmeyle birlikte fotoğraf da hızla yaygınlaştı. Fotoğraflarla amaçlanan bir anı ölümsüz kılmak ve uzak yerleri görebilmekti. Ama fotoğraf üç boyutu iki boyuta indirgediği için aksayan yanları vardı. Bunun üzerine stereoskopik fotoğraflar orataya çıktı. Birkaç saniye arayla çekilmiş iki kare fotoğraf yan yana konuluyor ve özel bir mercek vasıtasıyla baktığınızda üç boyutlu hale geliyor. Dünyanın önemli şehirlerini tanıtmak ve insanlara ulaştırmak için olduğu gibi kişilerin portreleri için bile kullanılan bu yöntemi özellikle Amerika’da son derece yaygın olarak kullanılıyor.
Ortadoğu üzerine araştırmalar yapan arşivci ve koleksiyoner Murat Kargılı’nın Osmanlı dönemi Filistinine ait normal fotoğraflar ve stereoskopik fotoğraflar bu sergide beraberce sunuluyor. Eğer daha önce stereoskopik fotoğraflarla hiç muhatap olmamışsanız son derece etkileyici bir görsellikle karşılaşacağınız garanti edebilirim.
Sergide yer alan fotoğrafların tamamına bakınca Osmanlı döneminde Filistin’de bugünlerin tam zıttı olarak Müslüman, Hristiyan ve Yahudilerin birlikte huzur içinde yaşadıklarını görmek mümkün. Bizle onlar arasındaki farkı bir kez daha gösterdiği için de önemli buldum bu sergiyi.
Yazar: Samed Karagöz
